Het Vlaams groeit aan elkaar

Als het artikel (1) dat Sarah van Hoof deze maand publiceert in het tijdschrift Nederlandse Taalkunde representatief is voor haar proefschrift, belooft dat een spannend, om niet te zeggen: verontrustend boek te worden.

(Het artikel heet Feit en fictie en haar proefschrift heet ook zo, dus ik neem aan dat het een samenvatting is van het ander. Maar het is dan een beetje vreemd dat ze dit artikel samen met haar collega Bram Vandekerckhove geschreven heeft én dat het proefschrift helemaal niet in de bibliografie genoemd is.)

Afijn, dat is allemaal natuurlijk niet verbazingwekkend. Maar vreemd en verontrustend is wel wat Van Hoof en Vandekerckhove in dit artikel beschrijven: dat er in Vlaamse tv-series steeds meer tussentaal wordt gebruikt, en steeds minder dialect én steeds minder standaardtaal.

Tussentaal is de naam voor het taalgebruik tussen dialect en Standaard Nederlands in dat in het dagelijks leven in Vlaanderen steeds meer gebruikt wordt. Van Hoof en Vandekerckhove laten zien dat dit ook voor tv-fictie: waar in de jaren tachtig op de Vlaamse tv ofwel standaardtaal gesproken werd ófwel dialect, worden allebei die uiteinden van het spectrum steeds minder gebruikt, ten gunste van de tussentaal.

Het onderzoek van de twee Antwerpenaren lijkt me onberispelijk: het is gebaseerd op het eindeloos turven van allerlei taalkenmerken in tv-series als De burgemeester van Veurne, Met voorbedachten rade, Slisse en Cesar en Van vlees en bloed.

Veel Vlaamse intellectuelen en politici verzetten zich al heel lang – en dus vergeefs – tegen tussentaal. De parlementariër Wilfried Vandaele (N-VA) noemde het bijvoorbeeld twee jaar geleden een 'kunstmatig taaltje (..) dat geen enkele reden van bestaan heeft'. Dat is laten we zeggen wetenschappelijk een weinig onderbouwde stelling: er is geen enkele reden om tussentaal minder 'natuurlijk' te noemen dan pakweg de standaardtaal en dat het reden van bestaan heeft, blijkt wel uit de voortdurende groei in het gebruik ervan.

Toch vond ik eerst iets verontrustends aan dat aan elkaar groeien: er is daardoor kennelijk steeds minder variatie te horen op de Vlaamse televisie. Iedereen begint steeds ééntaliger te worden, of eigenlijk tweetalig (omdat men ook nog Engels spreekt), met uitsluiting van allerlei andere variëteiten. Wie een beetje anders spreekt dan het gemiddelde wordt dan niet meer begrepen en niet meer ondertiteld.

Ik heb al eerder op Neder-L geschreven over die trend (bijvoorbeeld hier en hier). Hij is ook niet beperkt tot het Nederlandse taalgebied. Ik weet dat de Denen langzamerhand ook aan het convergeren zijn naar het Kopenhaagse dialect en het Engels en steeds meer moeite hebben om bijvoorbeeld andere Scandinavische dialecten te verstaan.

Maar ja, je kunt daar verontrust over zijn, en tegelijkertijd valt er weinig aan te doen. Het is misschien eigenlijk ook wel interessanter om na te denken over de vraag waar deze trend eigenlijk vandaan komt. Hoe komt het dat we in Europa onze blik steeds verder vernauwen met één soort taal voor in eigen land en één taal voor over de grenzen? Dat mensen steeds minder bereid zijn om zelfs maar passief een taal tot zich te nemen die een klein beetje anders is?

Heeft het misschien iets te maken met het effect dat de nieuwe media ook schijnen te hebben op opinievorming? Hoewel op internet eigenlijk iedere denkbare mening te vinden is, moedigt het tegelijkertijd mensen aan zich vooral in eigen kring te gaan begeven? Dat is dan in zekere zin begonnen met het uitbreiden van het aantal tv-kanalen. Toen Nederland en Vlaanderen commerciële tv kregen, kregen we bijvoorbeeld over en weer minder behoefte elkaars programma's te bekijken.

Terwijl de wereld op alle mogelijke manieren via tablets de wereld binnenkomt, maken we een steeds beperktere keuze uit het aanbod. Zou dat het zijn?

[1] Sarah Van Hoof & Bram Vandekerckhove, Feiten en fictie, Taalvariatie in Vlaamse televisiereeksen vroeger en nu

http://www.clips.ua.ac.be/sites/default/files/van_hoof_vandekerckhove_nt_2012.pdf

Marc van Oostendorp.

Marc van Oostendorp is senior-onderzoeker op het Meertens Instituut en hoogleraar Fonologische Microvariatie aan de Universiteit Leiden (en voorzitter van de onderzoeksmaster taalkunde aldaar).Hij heeft een wekelijkse rubriek over taal op Radio Noord-Holland, verzorg de gratis nieuwsbrief Taalpost en schrijf over taal voor onder andere Onze Taal en Sargasso. Op Neder-L, het elektronisch tijdschrift voor neerlandistiek heb ik een bijna dagelijkse column.

Bron : http://nederl.blogspot.nl/