De invloed van de vertaler

door Miet Ooms

Het is intussen alweer zes jaar geleden dat ik mijn bestaan in loondienst inruilde voor eentje als freelancer: vertaler en taaldocent.
Een van de beslissingen die ik toen als vertaler moest nemen, waren de taalparen die ik zou opgeven. De brontalen spraken vanzelf: Duits en Engels. De doeltaal daarentegen, die voor een professionele vertaler eigenlijk de meest evidente zou moeten zijn, was voor mij minder voor de hand liggend. Het is namelijk zo dat een professionele vertaler altijd naar zijn of haar moedertaal vertaalt. Dat is de taal die je tot in je vezels beheerst, en waarvan je de fijnste nuances kent. Het is slechts weinigen gegeven om een vreemde taal op dat niveau te beheersen, en mij al helemaal niet. Maar wat moest ik precies als moedertaal opgeven: Nederlands, of Belgisch Nederlands/Vlaams?
Als ik helemaal eerlijk moest zijn, moest ik voor het tweede gaan, maar dat maakte mijn marktwaarde ineens een stuk minder interessant. Er werden zelden vertalingen gevraagd naar het Belgisch Nederlands (of het Vlaams). En met Nederlands werd toen zowel 'in het algemeen en voor het hele Nederlandse taalgebied' bedoeld als 'Nederlands Nederlands'. In het laatste geval werd dan meestal wel expliciet vermeld dat men een vertaler uit Nederland wilde, maar helaas niet altijd. Ik heb uiteindelijk altijd de twee vermeld: Nederlands (bedoeld: 'voor het hele taalgebied') en Belgisch Nederlands/Vlaams.
In het begin kreeg ik bijna nooit opdrachten naar dat BE-NL, en heel af en toe het verzoek een Nederlandse tekst te 'vervlaamsen' (= aan te passen voor het Belgische gedeelte). Meestal ging het dan over marketingteksten of presentaties die voor een Vlaams publiek bedoeld waren, en meestal moest er ook niet veel veranderd worden. Na enkele jaren kreeg ik plots van diverse klanten de vraag of er verschillen waren tussen het Nederlands in België en dat in Nederland, en of die verschillen groot genoeg waren om er in opdrachten rekening mee te houden (moeten er verschillende vertalingen gemaakt worden, is het noodzakelijk een vertaling aan te laten passen aan de andere variant, of kan het zo blijven?). Ik heb altijd naar alle eerlijkheid geantwoord dat er verschillen zijn, dat die niet zo groot zijn en zich vooral op woordenschatniveau situeren en dat het vooral afhankelijk is van de tekstsoort of er een aanpassing nodig was.
De afgelopen twee-drie jaar echter neemt het aantal opdrachten naar het BE-NL (zo wordt dat meestal aangegeven in de vertalerswereld) overduidelijk toe. Ik heb intussen zelfs enkele klanten voor wie ik de vertaler BE-NL ben en van wie ik dus niets meer krijgt dat naar het NL (of het NL-NL) vertaald moet worden. Het gaat ook al lang niet meer uitsluitend over marketingteksten en presentaties, maar ook over puur technische teksten waarin vrijwel geen verschil te merken is tussen noordelijk en zuidelijk Nederlands. Ik vind het een opvallende tendens, er is duidelijk een behoefte ontstaan om te diversifiëren. Ik moet wel zeggen dat het meestal gaat om teksten die wel voor Belgische bedrijven bedoeld zijn, maar niet voor Nederlandse. Meestal heb je dus geen twee versies NL naast elkaar, maar soms (steeds vaker zelfs) wel. Het verschil met vroeger is dus eigenlijk dat de algemene betekenis van NL stilaan plaats heeft gemaakt voor ofwel NL-NL, ofwel BE-NL.
De afgelopen twee maanden heb ik twee opdrachten gekregen die de tendens van de markt om NL-NL en BE-NL als twee afzonderlijke varianten te beschouwen nog versterken, en duidelijk maken waardoor die gevoed wordt. Want zeg nu zelf, het lijkt economisch gesproken toch helemaal niet voordelig om twee versies van een tekst te willen, terwijl je met eentje kunt volstaan. Wel, het is op een andere manier wel voordelig om dat te doen, en dat hebben die twee laatste opdrachten me duidelijk gemaakt.
De eerste opdracht bestond erin een tekst die naar het NL(-NL) vertaald was te vervlaamsen. Het waren korte tekstjes, bedoeld voor een website van kantoorartikelen, waarbij telkens een bepaalde categorie artikelen in enkele lijntjes werd beschreven. In het begin was de opdracht niet heel duidelijk, maar op het einde bleek dat de klant zoveel mogelijk andere (Vlaamse) benamingen wilde voor zijn producten, zodat zijn site via zoveel mogelijk zoektermen gevonden kon worden. Hoe meer verschil, hoe liever. Mijn vervlaamsing werd zelfs om die reden afgekeurd: google gaf aan dat de teksten 'double content' bevatten, het aantal verschillen was dus te klein!
Mijn tweede opdracht is het vertalen (dus niet omzetten) van een NL-NL tekst naar een BE-NL. Opnieuw zijn het tekstjes voor een website van een handelaar, en opnieuw is het de bedoeling dat er zoveel mogelijk verschil zal zitten in de gebruikte woordenschat. Om dus opnieuw zoveel mogelijk verschillende zoektermen te genereren die de klant naar de bewuste site brengt. Het gevolg is dat ik nu op zoek moet naar Belgisch Nederlandse woorden, benamingen voor voorwerpen die decennialang in allerlei taalboekjes, tot en met Van Dale, zijn afgekeurd als zijnde Belgisch Nederlands en dus niet juist. De wereld op zijn kop, als het ware.
Ik vraag me af wat voor invloed dit op termijn (ik durf niet eens spreken van lange termijn) op het Nederlands zal hebben. Geen? Is dit gewoon een bevestiging van een situatie die er in de realiteit al lang is en eigenlijk altijd heeft bestaan? Of is er een beweging op gang gekomen waardoor de twee buurvarianten echt verder uit elkaar zullen groeien? Want laat ons wel wezen: verschillen zijn er altijd geweest. Tot voor kort echter kregen de Vlamingen dan te horen dat hun versie Belgisch Nederlands was en 'dus' de foute, want we zijn nu eenmaal in de minderheid, en de norm ligt in het noorden. Tegenwoordig worden de verschillen gewoon als varianten binnen dezelfde taal geaccepteerd. De onderlinge verstaanbaarheid is dus niet groter of kleiner dan vroeger. Maar hoe zal dit evolueren? Zullen de vertalers onder invloed van de eisen van hun klanten (en dus de markt) opnieuw de rol spelen die ze ten tijde van de Statenbijbel hadden, namelijk het vormen van het (dit keer Belgische) Nederlands?

Bron : Neder-L Blog http://nederl.blogspot.fr/2013/08/de-invloed-van-de-vertaler.html